Ochrona przyrody w rezerwatach
Dlaczego chronimy przyrodę?
Ludzie chronią przyrodę z różnych powodów. Natura jest człowiekowi niezbędna do przetrwania. Już w przeszłości chroniono niektóre gatunki ze względów ekonomicznych, np. cis pospolity. Z jego drewna wyrabiano łuki i kusze. Aby ograniczyć eksploatację cisa, za panowania Władysława Jagiełły w Statucie Warckim z 1423 r., znalazł się zapis zakazujący jego wycinania. Innym przykładem był przywilej polowania na cenną oraz nielicznie występującą zwierzynę, dającą dużo mięsa i skór, wyłącznie przez panujących. Od strony naukowej, zachowanie różnorodności gatunkowej umożliwia poznanie i zrozumienie sieci powiązań występujących w przyrodzie. Porównanie zachowanych, naturalnych siedlisk z przekształconymi przez człowieka, pozwala ocenić postępujące zmiany. Pewne elementy przyrody są chronione także przez wzgląd na ich szczególne piękno. I w końcu motyw etyczny, zgodnie z którym należy szanować wszystkie elementy przyrody, a miarą moralności człowieka jest jego podejście do natury.
Kontakt z przyrodą kojarzy się nam na ogół z przyjemnością, relaksem i poczuciem zadowolenia. Kto z nas nie lubi odpoczywać na przysłowiowym „łonie natury”?
Co więcej, bezpośrednie obcowanie z naturą jest nam wręcz niezbędne. Coraz częściej podnoszony jest pogląd, że ograniczenie, bądź utrata kontaktu z przyrodą jest przyczyną tzw. zespołu niedoboru natury. U dzieci może prowadzić do dysfunkcji rozwojowych w sferze psychosomatycznej, takich jak ADHD, zaburzenia integracji sensorycznej, nadpobudliwość, alergie, skłonność do nadwagi, a u dorosłych skutkuje problemami z koncentracją, zaburzeniami snu, otyłością, stanami lękowymi i depresją.
Ochrona przyrody w Polsce
17 grudnia 1919 r., środowiska naukowe zaproponowały utworzenie w II Rzeczypospolitej Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Początkowo zespół nazwany został Tymczasową Państwową Komisją Ochrony Przyrody, która w 1925 r. została przekształcona w Państwową Radę Ochrony Przyrody.
Prawna ochrona przyrody w Polsce realizowana jest głównie w oparciu o ustawę o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. W jej myśl ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody.
W obowiązującej ustawie o ochronie przyrody wyróżnia się następujące formy ochrony przyrody:
– parki narodowe
– parki krajobrazowe
– rezerwaty przyrody
– obszary chronionego krajobrazu
– obszary Natura 2000
– pomniki przyrody
– stanowiska dokumentacyjne
– użytki ekologiczne
– zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
– ochronę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów
Ochrona przyrody w rezerwatach
Rezerwat przyrody chroni obszar, który wyróżnia się spośród innych wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi bądź krajobrazowymi. Rolą rezerwatu jest ochrona ważnych dla środowiska ekosystemów, siedlisk, rzadkich, zagrożonych gatunków roślin, zwierząt, grzybów, a także elementów przyrody nieożywionej. Rezerwat ustanawiany jest na mocy zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska, który zatwierdza również dla niego plan ochrony. Jest to dokument zawierający m.in. cel ochrony i działania służące zachowaniu przedmiotu ochrony. W odrębnym zarządzeniu regionalny dyrektor ochrony środowiska może udostępnić dla ruchu rezerwat przyrody, o ile nie będzie to zagrażało zwierzętom, roślinom lub innym elementom chronionych tam ekosystemów. W rezerwatach obowiązują ograniczenia i zakazy służące ochronie przyrody i są one wymienione w art. 15 ustawy o ochronie przyrody.
Jak zachowywać się w rezerwacie?
We wszystkich rezerwatach przyrody obowiązują ścisłe zakazy, określone w ustawie o ochronie przyrody. Na terenie rezerwatów przyrody zabrania się między innymi:
– poruszania się poza drogami oznakowanymi jako udostępnione dla ruchu pieszego,
– ruchu pojazdów mechanicznych,
– biwakowania, wzniecania ognia, zakłócania ciszy,
– zanieczyszczania terenu, wody i powietrza,
– zrywania, niszczenia lub uszkadzania roślin, zbioru owoców, nasion i grzybów,
– polowania, łowienia ryb, chwytania, płoszenia i zabijania zwierząt, niszczenia ich legowisk i gniazd, wybierania jaj,
– wprowadzania psów.
W Polsce mamy obecnie 1 501 rezerwatów o łącznej powierzchni 169,6 tys. ha, co stanowi zaledwie 0,5% powierzchni całego kraju. Przeważają rezerwaty leśne (746) o łącznej powierzchni 68 tys. ha (40% powierzchni wszystkich rezerwatów). W województwie pomorskim znajdują się 134 rezerwaty przyrody o łącznej powierzchni 7,7 tys. ha. Stanowi to ok. 0,42% powierzchni naszego województwa. Na stronie internetowej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku www.gdansk.rdos.gov.pl, znajduje się wykaz wszystkich rezerwatów, z informacją o udostępnieniu do zwiedzania (wraz z mapami przedstawiającymi wyznaczone szlaki), bądź jego braku.
Rezerwaty przyrody usytuowane są nie tylko na obszarach dzikich i niezamieszkanych przez człowieka, ale także na terenach miast. Dla przykładu, w Trójmieście mamy 10 rezerwatów, wśród których 8 jest udostępnionych dla ruchu pieszego: Ptasi Raj, Źródliska w Dolinie Ewy, Mewia Łacha, Dolina Strzyży (Gdańsk), Kępa Redłowska, Kacze Łęgi, Cisowa (Gdynia) oraz Zajęcze Wzgórze (Sopot). Rezerwaty Wąwóz Huzarów oraz Łęg nad Swelinią nie są udostępnione. Rezerwat przyrody Kępa Redłowska w Gdyni utworzony w 1938 r. i jest najstarszym w województwie pomorskim i jednym z najstarszych w Polsce.
Typy ochrony przyrody
Zarówno cały obszar rezerwatu jak również jego fragmenty mogą podlegać ochronie ścisłej, czynnej bądź krajobrazowej. Wszystko zależy od celu ochrony rezerwatu i stanu jego zachowania. Ochrona ścisła oznacza zaniechanie jakiejkolwiek ingerencji człowieka w stan ekosystemów, składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych. Niektóre rzadkie gatunki roślin, zwierząt i grzybów są szczególnie wrażliwe na działalność człowieka. Ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych w celu utrzymania istniejących warunków, bądź przywrócenia właściwego stanu ekosystemów. Przykładem ochrony czynnej jest wypas zwierząt na murawach kserotermicznych. Są to siedliska o charakterze stepowym z charakterystyczną sucho – i ciepłolubną roślinnością. Największym zagrożeniem dla tego typu siedlisk jest ich zarastanie drzewami i roślinami powodującymi zacienienie i w konsekwencji utratę charakterystycznej ciepłolubnej flory. Wypasane w sposób kontrolowany owce i kozy działają jak „żywe kosiarki”, zgryzając siewki drzew i krzewów oraz eliminując z murawy niepożądane gatunki miękkolistne, pozostawiają gatunki o liściach szorstkich i twardych, czyli najcenniejsze gatunki murawowe. Dodatkowo, poprzez wydeptywanie raciczkami zwierzęta odsłaniają fragmenty gleby, co ułatwia kiełkowanie nasion i wzrost siewek chronionych roślin. Ochrona krajobrazowa pozwala na zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu, w tym jego walorów, na które składają się wartości przyrodnicze, kulturowe, czy historyczne oraz związana z nimi m.in. rzeźba terenu czy składniki przyrody.
Rezerwaty przyrody objęte projektem „Ochrona bioróżnorodności rezerwatów przyrody Pomorza” (źródło: RDOŚ w Gdańsku)
Ochrona w rezerwatach przyrody Pomorza
Od 4 lat Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku we współpracy z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Gdańsku realizuje projekt „Ochrona bioróżnorodności rezerwatów przyrody Pomorza”, który jest dofinansowany ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020.
Podstawowym celem projektu jest realizacja działań ochronnych w 18 wybranych rezerwatach w zakresie:
– zachowania populacji cennych gatunków roślin – cis pospolity (Taxus baccata L.) w rezerwatach: „Choczewskie Cisy”, „Cisy nad Czerską Strugą”, „Cisy w Czarnem”; brzoza niska (Betula humilis Schrank) w rezerwacie „Mętne” oraz groszek wielkoprzylistkowy (Lathyrus pisiformis L.) w rezerwacie „Opalenie”;
– poprawy stanu zachowania muraw kserotermicznych w rezerwatach: „Biała Góra”, „Kwidzyńskie Ostnice”, „Miłachowo”;
– poprawy stanu zachowania torfowisk i innych ekosystemów hydrogenicznych w rezerwatach: „Bagno Stawek”, „Białogóra”, „Bocheńskie Błoto”, „Dolina Kulawy”, „Mechowiska Sulęczyńskie”, „Słone Łąki”;
– ukierunkowania ruchu turystycznego w rezerwatach: „Babnica”, „Cisy w Czarnem”, „Cisy nad Czerską Strugą”, „Dolina Kulawy”, „Gałęźna Góra”, „Staniszewskie Błoto”, „Widowo”.