Zima to czas szczególnie trudny dla dziko żyjących zwierząt, w tym ptaków. Krótki dzień, niska temperatura, opady – to wszystko sprawia, że dostęp do pożywienia jest utrudniony.  Poszukiwania pokarmu pochłaniają cenną energię. Problem mają zwłaszcza osobniki z mniejszym doświadczeniem oraz stare i osłabione. Aby pomóc ptakom w przetrwaniu zimy możemy je dokarmiać. Niestety, chcąc im pomóc często popełniamy błędy, które przynoszą więcej szkody niż pożytku, dlatego stosujmy się do zasady „Primum non nocere” (z łac. „po pierwsze nie szkodzić”). Krótko rzecz ujmując – lepiej w ogóle nie karmić ptaków, niż robić to źle!

 

 

KIEDY DOKARMIAĆ PTAKI?

Dokarmianie ptaków należy rozpocząć, kiedy pokrywa śnieżna lub silne mrozy uniemożliwiają żerowanie. Zbyt wczesne wykładanie pokarmu może zaburzyć migrację niektórych gatunków ptaków, które normalnie w Polsce nie zimują. Pozostając u nas mają trudności w przetrwaniu zimy. Początkowo wykładać należy małe ilości pokarmu, które zostaną na bieżąco zjedzone przez ptaki, aby uniknąć jego zalegania i zepsucia. Dokarmianie kończymy wczesną wiosną, by stymulować ptaki do samodzielnych poszukiwań pokarmu. Wiele gatunków zmienia wówczas dietę z roślinnej na zwierzęcą i zaczyna odżywiać się owadami.

 

JAK PRZYGOTOWAĆ KARMNIK?

Karmnik powinien chronić pokarm przed rozwianiem, zasypaniem i zamoczeniem – musi mieć daszek chroniący pokarm przed deszczem i śniegiem oraz osłonę przed wiatrem. Jednocześnie powinien zapewniać ptakom bezpieczeństwo, swobodny dostęp do pokarmu oraz możliwość ucieczki. Karmnik może przyciągać drapieżniki (np. koty i kuny), dlatego należy umieścić go tak, aby utrudnić im do niego dostęp. Karmnik powinien być solidnie zamocowany do podłoża, aby nie spadł lub nie uległ zniszczeniu podczas silnych wiatrów.

 

CZYM DOKARMIAĆ PTAKI?

Jaki pokarm sypać do karmnika? Pamiętajmy, do karmienia ptaków używamy tylko naturalnych produktów – nieprzetworzonych przez człowieka! Ptaków nie wolno karmić produktami słonymi –  orzeszkami solonymi, soloną słoniną, słonym pieczywem. Nie wolno dawać ptakom nieugotowanych kasz oraz innych ziaren pęczniejących w przewodzie pokarmowym. Karma zawsze musi być czysta, sucha oraz podawana w małych ilościach, aby nie zalegała, nie psuła się i nie zamarzała. Najlepszy jest łuskany słonecznik. Można podawać ptakom także słonecznik niełuskany, ale pastewny, czarny, który ma miękkie łupiny, łatwiejsze do rozłupania  przez ptaki. Ziarnojady (np. dzwońce, szczygły, grubodzioby, wróble, trznadle, mazurki) chętnie zjadają także proso, nasiona owsa, maku, rzepaku, konopi, dyni i ogórka, oraz rozgniecione orzechy (niesolone!).

 

Kosy, drozdy i kwiczoły (tzw. „miękkojady”) można zwabić do karmnika podając pokrojone surowe owoce (kawałki jabłek lub gruszek), pokrojone daktyle, owoce jarzębiny, czarnego bzu oraz warzywa i kasze (kasza gryczana wyłącznie niepalona!) ugotowane w nieosolonej wodzie.

 

Dla ptaków owadożernych (sikory, kowaliki, dzięcioły) przysmakiem jest tłuszcz zwierzęcy – słonina lub łój, zawsze niesolone. Karmienie ptaków soloną słoniną to skazanie ich na cierpienie! Należy pamiętać także, aby słonina nie wisiała zbyt długo (do 2-3 tygodni), ponieważ zjełczała może ptakom zaszkodzić. Można także serwować ptakom nasiona i orzechy zalane roztopionym tłuszczem – tzw. kule tłuszczowe.

 

DBAJ O PORZĄDEK W KARMNIKU

Niezwykle ważną regułą jest utrzymywanie porządku w karmniku. Pokarm, który mocno zawilgotniał lub zaczął się psuć, należy bezzwłocznie wymienić na świeży. Uchroni to ptaki przed zatruciem pokarmowym. Usuwać trzeba także ptasie odchody lub pokarm nimi zabrudzony, ponieważ stanowią główne źródło patogenów i pasożytów przenoszonych przez ptaki. Im cieplejsza jest zima, tym częściej trzeba sprzątać w karmniku – przy dodatnich temperaturach i dużej wilgotności  pokarm szybciej się psuje i pleśnieje.

 

WODA DLA PTAKÓW TAKŻE ZIMĄ

Woda jest potrzebna zwierzętom cały rok, nie tylko podczas upałów. Trzeba pamiętać o pojeniu ptaków zimą, zwłaszcza przy dużych i długo utrzymujących się mrozach. W pobliżu karmnika należy ustawić poidło, do którego nalewamy ciepłą (nie gorącą) wodę, aby dłużej pozostała niezamarznięta. Naczynie na wodę powinno być płaskie, np. gliniana podstawa pod doniczkę,  i czyste, często myte. Na środku naczynia można umieścić kamień, który ułatwi ptakom  korzystanie z wodopoju.

 

CO ZAMIAST KARMNIKA?

Alternatywą dla naszego zimowego karmnika może być naturalna stołówka. Nie ma lepszej metody dokarmiania ptaków niż pozostawienie w ogródkach, na podwórkach, czy trawnikach wysokich chwastów, takich jak bylica, dziewanna, wiesiołek, oset czy łopian, na których ptaki mogą żerować.

Wiele roślin ogrodowych jest chętnie odwiedzanych przez zimujące ptaki. Warto o tym pamiętać dobierając rośliny do ogrodu przyjaznego ptakom. Na szczególną uwagę zasługują rośliny obficie owocujące, w tym drzewa (cis, czereśnia ptasia, jarząb pospolity, głóg, rajska jabłoń), krzewy  (berberys, dereń, jałowiec, leszczyna, rokitnik, róża dzika, tarnina, czarny bez i kalina) oraz pnącza (wiciokrzew, winorośl i bluszcz pospolity).

 

JAK DOKARMIAĆ PTAKI WODNE?

Dokarmianie ptaków wodnych należy prowadzić jedynie zimą w okresie dużych mrozów, gdy zamarznięta jest duża powierzchnia zbiorników wodnych i  ptaki nie mają możliwości zdobycia naturalnego pokarmu – roślinności podwodnej. Wykładajmy karmę z dala od uczęszczanych dróg i miejsc, gdzie ptaki mogą być płoszone przez psy i  koty. Kaczki i łabędzie można karmić ziarnami zbóż (np. pośladem), drobno pokrojonymi warzywami (gotowanymi bez soli), gotowaną kaszą, płatkami owsianymi, otrębami i kukurydzą.  Pokarm należy podawać w taki sposób, aby nie miał kontaktu z wodą, np. na brzegu stawu, jeziora czy rzeki. Mokry pokarm szybko ulega zamarznięciu i pleśnieniu. Pamiętajmy – nie należy dokarmiać ptaków chlebem! Wartość odżywcza chleba dla ptaków jest niska. Na domiar złego, większość pieczywa produkowana jest z mąki mocno przetworzonej, z dużą ilością soli, konserwantów i ulepszaczy. Nadmiar pieczywa w diecie ewidentnie ptakom szkodzi – może wywołać u nich kwasicę – groźną chorobę przewodu pokarmowego, a także stłuszczenie wątroby, cukrzycę, uszkodzenia nerek czy zwyrodnienie stawów, które sprawia, że skrzydła coraz bardziej się wykrzywiają, odstając od ciała ptaka (tzw. zespół anielskiego skrzydła).

 

Ekosystem jest bardzo złożonym układem, w którym wszystkie elementy spełniają określoną funkcję i są ze sobą powiązane różnego rodzaju zależnościami.

 

„Gatunek obcy” to taki, który celowo lub przypadkiem został przeniesiony poza naturalny zasięg swojego występowania. Zwykle jest tak, że trafiając na inne warunki, ginie z powodu braku przystosowań, a jeśli przetrwa, tworzy niewielkie populacje, których wpływ na środowisko jest neutralny. Jednakże zdarza się, że „obcy” doskonale radzą sobie w nowym miejscu. Wygrywają konkurencyjną walkę o zasoby siedliska i szybko zwiększają swój zasięg. Zabierają rodzimym gatunkom przestrzeń do życia, w konsekwencji prowadząc do ich eliminacji.

 

Jak rozpoznać, który gatunek jest zagrożeniem dla rodzimej przyrody?

 

Nie jest to proste, ponieważ nie każdy obcy gatunek jest inwazyjny, jednakże każdy gatunek inwazyjny, to gatunek obcy dla danego siedliska. Gatunki inwazyjne posiadają cechy, które powodują, że z sukcesem kolonizują nowe obszary. W przypadku roślin są to między innymi: szybki wzrost, duże rozmiary, wytwarzanie dużej liczby nasion, wyspecjalizowane metody rozsiewania, rozmnażanie za pomocą kłączy. Nie w każdym gatunku inwazyjnym te cechy występują łącznie, choć im ich więcej, tym jego oddziaływanie jest silniejsze. W przypadku zwierząt jest to brak naturalnych wrogów, szybkie tempo rozmnażania i takie przystosowania do zdobywania pokarmu, których nie mają rodzimi konkurenci.

 

Należy znać te najbardziej niebezpieczne gatunki. Minister Środowiska określił w Rozporządzeniu z dnia 9 września 2011 r. listę roślin, zwierząt i grzybów gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym.

 

Jednym z głównych źródeł rozprzestrzeniania się roślin inwazyjnych obcego pochodzenia jest ogrodnictwo. Większość uprawianych w ogrodach roślin to gatunki obce. Część z nich stanowi poważne zagrożenie dla rodzimej flory. Nawet jeśli rosną w ogródku, potrafią poprzez nasiona, rozłogi i kłącza wydostać się poza miejsce uprawy. Przy odpowiednich warunkach zaczynają się rozprzestrzeniać w środowisku naturalnym, zagrażając przyrodzie. Niedopuszczalnym jest wyrzucanie roślin ani ich fragmentów poza miejsce uprawy – należy je odpowiednio przetworzyć np. przesuszyć lub rozdrobnić. W publikacji wydanej przez Zaborski Park Krajobrazowy pn. „Zamień nawłocie na malwy przy płocie” znajduje się wykaz najczęściej hodowanych w ogrodach gatunków obcych inwazyjnych i potencjalnie inwazyjnych. Przy każdym z nich jest opis, jego wpływ na przyrodę i gospodarkę człowieka, a także zestawienie alternatywnych gatunków przyjaznych przyrodzie.

 

Warto również zapoznać się z treścią Kodeksu dobrych praktyk Ogrodnictwo wobec roślin inwazyjnych obcego pochodzenia. Publikacja wydana została przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska. Zawiera zbiór zasad określających jak postępować z roślinami należącymi do gatunków obcych oraz karty informacyjne dotyczące konkretnych gatunków. W karcie można znaleźć opis rośliny i praktyczne zalecenia jak ją uprawiać w sposób bezpieczny dla przyrody.

 

Zasady ogólne:

1. Poznaj gatunki inwazyjne. Polecamy publikację: „Zamień nawłocie na malwy przy płocie”;
2. Sprawdź co rośnie w Twoim ogrodzie. Jeśli są to gatunki inwazyjne – zaprzestań ich hodowli;
3. Jeśli usuwasz gatunki inwazyjne, pamiętaj o zachowaniu bezpieczeństwa. Prowadź prawidłową gospodarkę odpadami ogrodowymi. Więcej informacji znajdziesz w publikacji „Zamień nawłocie na malwy przy płocie” oraz w „Kodeksie dobrych praktyk. Ogrodnictwo wobec roślin inwazyjnych obcego pochodzenia”;
4. Rozmawiaj z sąsiadami, znajomymi na ten temat. W zastępstwie gatunków inwazyjnych udostępnij im sadzonki roślin bezpiecznych, najlepiej rodzimych, miododajnych gatunków;
5. Uprawiaj gatunki rodzime.

Bioróżnorodność, to w uproszczeniu rozmaitość form życia występującego na Ziemi. Każdy gatunek ma unikatową kombinację genów i swoje przystosowania do warunków środowiska w którym żyje. W ekosystemie wszystkie organizmy połączone są ze sobą siecią rozmaitych powiązań i zależności. Wyginięcie gatunku jest stratą nieodwracalną i… niebezpieczną. Nigdy nie wiemy jak utrata jednego elementu wpłynie na pozostałe z nim powiązane.

 

Według naukowców żyjemy obecnie w czasie szóstego wielkiego wymierania gatunków  spowodowanego działalnością człowieka. Tempo wymierania jest od 100 do 1 000 razy większe niż miałoby to miejsce w naturalnym przebiegu tego procesu.

 

Czynnikami, które w największym stopniu przyczyniają się do utraty bioróżnorodności są: zanikanie siedlisk i korytarzy ekologicznych, napływ gatunków obcych inwazyjnych, zmiany klimatu, zanieczyszczenie środowiska oraz nadmierna eksploatacja zasobów.

 

Zachęcamy do zapoznania się z artykułem dotyczącym bioróżnorodności.

 

Pamiętajmy, że poprzez swoje postępowanie wywieramy wpływ na środowisko. Zawsze mamy wybór! To od nas zależy czy segregujemy odpady, co i gdzie kupujemy, jaki środek transportu wybieramy, jakie gatunki sadzimy w naszych ogrodach.

 

Co możesz zrobić dla ochrony bioróżnorodności?

 

1. Ogranicz konsumpcję. Kupuj produkty w takiej ilości, jaką jesteś w stanie wykorzystać.

 

2. Wybieraj produkty lokalne i takie, których produkcja nie wywiera negatywnego wpływu na bioróżnorodność (np. unikaj oleju palmowego).

 

3. Kupując produkty drewniane, wybieraj te, które posiadają certyfikat FSC. Taki certyfikat może uzyskać tylko drewno wyprodukowane zgodnie z tzw. zasadami dobrej gospodarki leśnej, pochodzące z lasów zarządzanych w sposób zrównoważony.

 

4. Jeśli jesz ryby i owoce morza, wybieraj te, które posiadają certyfikat zrównoważonego rybołówstwa MSC. Masz wówczas pewność, że pochodzą ze zrównoważonego źródła, dobrze zarządzanych i legalnych łowisk. Jeśli ryby pochodzą z hodowli, szukaj certyfikatu ASC, który przyznawany jest hodowlom ograniczającym negatywny wpływ na środowisko. Oznakowań szukaj na opakowaniu lub w menu restauracyjnym.

 

5. Nie przywoź z wakacji pamiątek wykonanych z roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem (listę 34 tys. gatunków znajdziesz na stronie konwencji waszyngtońskiej – CITES).

 

6. Zrezygnuj z równo przystrzyżonego trawnika na rzecz różnokolorowej łąki.

 

7. Uprawiaj rodzime gatunki roślin – zwłaszcza te przyjazne owadom, ptakom, drobnym ssakom. Polecamy publikacje: „Tradycyjne ogrody” oraz „Owady zapylające w ogrodzie”. Obie zostały wydane przez Zaborski Park Krajobrazowy (dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku).

 

8. Dbaj o stare drzewa i aleje oraz nasadzaj nowe.

 

9. Jeśli dokarmiasz ptaki, rób to odpowiedzialnie. Nie karm ich chlebem!

 

10. Nie wprowadzaj do środowiska gatunków obcych.

 

11. Wybierając miejsce na wakacje lub odpoczynek, zastanów się, czy Twoja obecność i sposób podróżowania nie szkodzą otaczającej Cię przyrodzie.

 

12. Poznaj gatunki obce inwazyjne, które zagrażają przyrodzie i nie wprowadzaj ich do uprawy. Pomóc w tym może publikacja: „Zamień nawłocie na malwy przy płocie”, wydana przez Zaborski Park Krajobrazowy (dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku).

 

13. Nie kupuj i nie prowadź hodowli zwierząt niewiadomego pochodzenia.

 

14. Nie wypuszczaj na wolność zwierząt kupionych w sklepie zoologicznym.

 

15. Rezygnuj z plastiku na rzecz produktów wielokrotnego użytku.

 

16. Segreguj odpady.

 

17. Oszczędzaj wodę i energię elektryczną.

 

18. Przemieszczaj się pieszo bądź rowerem. Korzystaj z transportu publicznego bądź dziel samochód z innymi (np. wspólne dojazdy do pracy). Ogranicz podróże samolotem.

 

19. Zbieraj deszczówkę, którą możesz wykorzystać np. do nawadniania ogrodu.

 

20. Podziel się powyższymi wskazówkami z innymi.