NOWA ODSŁONA KAMPANII OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ

Bioróżnorodność to podstawowa cecha przyrody, która określa całe otaczające nas bogactwo. Obejmuje różnorodność ekosystemów, gatunków żywych organizmów i ich genów. Im bardziej zróżnicowane jest środowisko przyrodnicze, tym lepiej funkcjonuje, jest bardziej stabilne i odporne na zachodzące zmiany.

Utrata bioróżnorodności jest największym zagrożeniem dla prawidłowego funkcjonowania życia na Ziemi. Organizmy żywe wzajemnie na siebie oddziaływają. Są ze sobą połączone między innymi zależnościami pokarmowymi, dzięki którym zachodzi obieg materii i przepływ energii w przyrodzie. Rośliny zielone przeprowadzają proces fotosyntezy: z wody i dwutlenku węgla, pod wpływem światła, powstają proste związki organiczne, dlatego rośliny nazywamy producentami. Są też konsumenci: organizmy roślinożerne – konsumenci pierwszego rzędu, zwierzęta mięsożerne – konsumenci drugiego i trzeciego rzędu, a także organizmy, które rozkładają substancje organiczne – reducenci. Oprócz zależności pokarmowych organizmy może łączyć konkurencja o światło, pokarm, przestrzeń do życia, wodę, sole mineralne lub partnera. Dwa gatunki mogą ściśle ze sobą współistnieć nie szkodząc sobie wzajemnie. Korzyści odnosi każda lub tylko jedna ze stron albo jedna z nich może pasożytować na drugiej – w tym wypadku jedna ze stron odnosi korzyści, a druga szkodę. Wszystkie organizmy, w procesie ewolucji przystosowały się do warunków, w których żyją. Zależności tworzą skomplikowaną sieć powiązań. Nigdy nie wiemy czy „wyjęcie” jednego elementu z tej układanki, nie zaburzy funkcjonowania systemu, który „metodą prób i błędów” tworzył się przez bardzo długi czas. Nie wiemy też, jak zmiany zachodzące w środowisku wpłyną na człowieka, który jest główną przyczyną tego, że obecnie zmiany te zachodzą w zawrotnym tempie.

Do najważniejszych czynników powodujących spadek bioróżnorodności należą:

zanikanie siedlisk i korytarzy ekologicznych;
napływ obcych gatunków inwazyjnych;
zmiany klimatu;
zanieczyszczenie środowiska;
nadmierna eksploatacja zasobów żywych.

Utrata kolejnych gatunków, zmniejsza nasze szanse przetrwania. Współcześnie, według różnych ocen, wymiera od 5 000 do 50 000 gatunków roślin i zwierząt rocznie. Jest to 100-1000 razy więcej od naturalnego procesu wymierania bez wpływu cywilizacji ludzkiej! Musimy pamiętać, że giną gatunki duże i spektakularne jak ryś, tygrys, żyrafa lub wymarły już nosorożec czarny, ale również te małe, niepozorne, których być może nie zdążyliśmy jeszcze odkryć i nazwać. Jak wynika z raportu WWF „Living Planet Report 2016”, w latach 1970-2012 liczebność populacji kręgowców zmniejszyła się o 58%! Wyniki analiz i badań z ostatnich 40 lat, które dotyczyły owadów są dramatyczne. Prognozuje się, że jeśli człowiek nie zaprzestanie degradacji środowiska, to w ciągu kilku następnych dekad może wyginąć nawet 40% wszystkich gatunków owadów (źródło: Sánchez-Bayoa F., Wyckhuys K. A.G., 2019. Worldwide decline of the entomofauna: A review of its drivers. Biological Conservation 232, 8-27). Człowiek, zmieniając klimat, przekształcając środowisko naturalne, zmienia przestrzeń do życia i rozmnażania innym organizmom, które często nie potrafią bytować w nowych warunkach.

W wyniku działalności człowieka: budowy dróg, linii kolejowych, regulacji rzek, rabunkowej wycinki lasów, wprowadzenia hodowli przemysłowej i intensywnie nawożonych wielkoobszarowych monokultur, siedliska, które dawniej stanowiły ogromne przestrzenie, zostały podzielone i oddalone od siebie barierami. Konsekwencją jest zubożenie puli genowej populacji, co powoduje ryzyko jej wyginięcia.

Aby zapobiec utracie bioróżnorodności, podejmuje się działania w ramach czynnej ochrony, które mają na celu powstrzymać niekorzystne zmiany. Jedne z nich mają na celu przywrócenie siedliskom warunków umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów, wspomaganie naturalnych procesów, które zostały zakłócone lub odbudowę populacji. Pozostałe – zapewnienie łączności pomiędzy podzielonymi fragmentami siedlisk poprzez utworzenie nowych lub połączenie przerwanych korytarzy ekologicznych. Zachowanie tej łączności powinno być zawsze rozpatrywane w trzech skalach przestrzennych:

lokalnej (populacja gatunku),
regionalnej (połączenia pomiędzy populacjami),
kontynentalnej (cały obszar występowania gatunku).

Poważnym zagrożeniem dla bioróżnorodności są inwazyjne gatunki obce, które uciekły z upraw i hodowli, zostały przypadkowo zawleczone lub celowo wprowadzone do środowiska. Charakteryzuje je szybki wzrost oraz tempo rozmnażania. Dzięki tym cechom wygrywają konkurencyjną walkę o zasoby siedliska i w konsekwencji zajmują nisze rodzimych gatunków, ostatecznie je eliminują i przekształcają siedliska naturalne.

Brak świadomości w tym względzie skutkuje tym, że znudzeni posiadacze egzotycznych zwierząt lub powodowani dobrymi chęciami miłośnicy przyrody, wypuszczają do zbiorników obce gatunki inwazyjne, np. żółwia czerwonolicego czy raka sygnałowego. Problemem są nie tylko zwierzęta. Należy znać najbardziej niebezpiecznych przedstawicieli obcych gatunków roślin i nie wprowadzać ich do naszych ogrodów. Z publikacji wydanej przez Zaborski Park Krajobrazowy: „Zamień nawłocie na malwy przy płocie” (dofinasowane przez WFOŚiGW w Gdańsku), dostępnej pod linkiem: https://pomorskieparki.pl/ebook/?file=/files/site-pzpk/download/564/ZPP-broszura-A4-Zamien-nawlocie.pdf można się dowiedzieć, które gatunki są zagrożeniem dla rodzimej przyrody oraz jakimi roślinami należy je zastąpić z pożytkiem dla środowiska naturalnego.

Spadek różnorodności biologicznej następuje również w wyniku nadmiernej eksploatacji zasobów organizmów np. w wyniku przełowienia stad ryb lub polowań.

Zanieczyszczenia wód, gleby i powietrza również mają wpływ na organizmy żywe. Reakcja na wszelkie przeobrażenia w środowisku jest różna, zależnie od gatunku. Począwszy od zmiany tempa wzrostu, reprodukcji, kończąc na wymieraniu tych najbardziej wrażliwych. Tu także można podjąć działania mające na celu zachowanie bioróżnorodności. Ograniczanie konsumpcji, inwestowanie w odnawialne źródła energii, eliminowanie nieszczelnych szamb, prawidłowa gospodarka odpadami, rezygnacja z plastiku, oszczędzanie wody, ograniczenie nawożenia i obsadzanie brzegów rzek i jezior drzewami i krzewami to także dbałość o różnorodność biologiczną.